زلزله جزو مخرب ترین بلایای طبیعی است که تا به امروز نقاطی تاریکی از این پدیده وجود دارد که همچنان کشف نشده است. زلزله زمانی اتفاق می افتد که در لایه های پایین پوسته زمین جابه جایی و لغزش رخ میدهد، انرژی حاصل از این جابه جایی ها در سطح زمین موجب تکان های شدید و در بعضی از موارد موجب باز شدن و یا روی هم رفتن گسل ها میشود.

برای اندازه گیری بزرگی زلزله ،از مقیاسی به نام( ریشتر) استفاده می شود این مقیاس به نام ریشتر ،دانشمند بزرگ آمریکایی نام گذاری شده است اگر بزرگی زلزله بیشتر از 2 درجه ریشتر باشد ، زلزله کوچک(خفیف)است واگرشدت آن بیشتر از 8 درجه ریشتر باشد خیلی بزرگ (شدید) است.

طی پنجاه سال اخیر اطلاعات زیادی در مورد زلزله کسب کرده و فرآیند وقوع آن را بهتر از پیش درک می کنیم، اما هنوز هم برای مقابله با آن کاری نمی توانیم انجام دهیم. زمین لرزه ها توسط فرآیندهای بنیادین و قدرتمند زمین شناختی که خارج از حیطه کنترل ما هستند، به وجود می آیند. این فرآیندها نسبتاً غیر قابل پیش بینی است، بنابراین در حال حاضر این امکان وجود ندارد که به مردم گفت دقیقاً چه وقت زلزله روی می دهد.

دانشمندان می توانند برپایه حرکت های صفحه ها در زمین و موقعیت منطقه های گسل، پیش بینی کنند که در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله زیاد است. همچنین با تحقیق در تاریخ زمین لرزه های روی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کنند.

پس برای مقابله با زمین لرزه چه کاری می توان انجام داد؟

عمده پیشرفت هایی که طی 50 سال گذشته حاصل شده است به آمادگی برای زلزله و مخصوصاً حیطه مهندسی عمران مربوط می شود. طی چند دهه اخیر استانداردهایی برای ساخت ساختمان ها در نظر گرفته شده است تا مقاومت آنها در برابر نیروی امواج زمین لرزه افزایش یابد. از استانداردهای جدید می توان به تقویت مصالح اشاره کرد. طراحی بناها به شیوه ای که از انعطاف پذیری لازم برای جذب ارتعاش ها برخوردار باشند بدون آنکه تخریب شوند،یکی دیگر از این روش هاست. طراحی ساختمان ها به شیوه ای که بتوانند این ضربه ها را بگیرند، مخصوصاً در مناطقی که زلزله خیز هستند، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

با توجه به این که استان لرستان جز مناطق زلزله خیز کشور محسوب می شود، حفاظت خانه ها در برابر زلزله های احتمالی، امری ضروری به شمار می رود، اما متاسفانه استان لرستان دارای بافت فرسوده زیادی می باشد که مقاوم سازی ویا ساخت ساختمان های جدید زمان براست بنابراین ما نمی توانیم دست روی دست گذاشته وهیچ اقدامی نکنیم تادر زمان وقوع زلزله شاهد تلفات زیادی باشیم ، پس بهترین راه تا قبل از ساخت یا مقاوم سازی یاد گیری راهکارهای مقابله با زلزله است.

*درگفتگو با یک کارشناس وامدداگر جمعیت هلال احمر توصیه‌ها و اقدمات لازم قبل، هنگام و بعد از زلزله :

آنچه قبل از وقوع زلزله باید انجام دهیم

یک کوله پشتی نجات تهیه کنید. چند بسته غذای کنسرو شده، کمی خشکبار، بیسکویت، قند، بطری آب، دستمال کاغذی، چند متر طناب، حوله کوچک، یک رادیوی کوچک و یک چراغ قوه داخل آن بگذارید. برای تمام این وسایل باتری تهیه کنید و هر دو ماه باتری‌ها را عوض کنید.

متأسفانه کمتر خانواده‌ای است که به فکر مواقع بحرانی باشد و از پیش وسایل لازم را برای چنین مواقعی آماده کند. در صورتی که در خاورمیانه‌ای که ما در آن قرار گرفته‌ایم، هر ان احتمال وقوع بلایایی طبیعی یا بحران‌های ساخته انسان وجود دارد.

توجه کنید که تهیه این وسایل، باید به تدریج و سر فرصت قبل از وقوع زلزله رخ بدهد و نه با شتاب در زمان بروز یک زلزله شدید.

قوطی‌های کنسرو را قبل از سررسید مهلت مصرف عوض کنید. پیچ گوشتی، شمع، چاقو، سوت، آچار فرانسه را هم داخل همین ساک قرار دهید. لوازم کمک‌های اولیه شامل یک قیچی کوچک، باند استریل، چسب، قرص آنتی بیوتیک و استامینوفن، قرص اسهال، الکل و داروی مسکن را فراموش نکنید و اگر دارویی دارید که مصرف آن برایتان حیاتی است آن را هم در ساک قرار دهید.

داخل اتاق خواب را از لوستر، تابلو و آکواریوم و سایر وسایل تزیینی خطرزا خالی کنید. اتاق خواب بچه‌ها راهم ازنظر وجود وسایلی که احتمال سقوط و افتادنشان وجود دارد با دقت بررسی کنید.

کمد، کتابخانه و قفسه‌ها را برای تعادل و مقاومت بیشتر به دیوار پیچ کنید.

چهارچوب درها، زیر میز ناهار خوری و کنار ستون‌ها بهترین مکان‌ها هستند. این مکان‌ها را از قبل شناسایی کنید.

آنچه درهنگام زلزله باید انجام دهیم

هنگام وقوع زلزله آرامشتان را حفظ کنید. ترس و وحشت سرعت عکس العمل‌تان را کمتر می‌کند.

در صورتی که در یک ساختمان یک طبقه و نزدیک در خروجی هستید، تا آنجا که ممکن است به سرعت ساختمان را ترک کنید اما اگر هنگام وقوع زلزله در ساختمان بلند و چند طبقه هستید سعی نکنید که با استفاده از پله‌ها یا آسانسور بیرون بروید.

در محل‌های امن پناه بگیرید. از پنجره‌ها و کمدهای بلند که بدون مهار هستند و همچنین اشیایی که ممکن است روی شما سقوط کنند و پرت شوند، دور شوید.

اگر محل ایمن وجود ندارد و به کنار دیوار رفته و در حالی که نشسته‌اید سر خود را روی زانوهایتان خم نموده و با کف دست‌ها پشت سر خود را گرفته و یا بازوها از سرتان محافظت کنید.

اگر هنگام زلزله در خانه هستید، زیر میز ناهارخوری یا میز تحریر و یا تخت خواب پناه بگیرید و چنانچه در اثر زلزله حرکت کردند پایه‌های آنها را با دستانتان محکم بگیرید.

 اگر هنگام وقوع زلزله در محل کار هستید آرامش خود را حفظ کرده و از پنجره‌ها و کمدهایی که در محل خود محکم نشده‌اند، دور شوید. از منابع تأمین الکتریسیته (پست‌های الکتریکی یا کابل‌های فشار قوی) که احتمال حرکت، تخریب یا سقوط دارند، دور شوید. از محل‌هایی که امکان حریق وجود دارد، دور شوید. به سمت خروجی‌های اضطراری هجوم نبرید و از پله‌ها و آسانسور استفاده نکنید. سریعاً در مکان‌های ایمن ساختمان از جمله چارچوب در و یا زیر میز، پناه بگیرید.

 اگر زمان وقوع زلزله در مدارس یا مراکز آموزشی هستید، یادتان باشد ممکن است افراد هنگام هجوم بردن به سمت درها برای خارج شدن از ساختمان به همدیگر آسیب برسانند، بنابراین بهتر است به محل‌های امن بروید و تا پایان تکان‌های ناشی از زلزله در آن پناه بگیرید.

از پنجره‌ها و درها دور شوید زیز میز پناه بگیرید وبرای جلوگیری از حرکت آن پایه‌های میز را محکم با دست بگیرید.

اگر هنگام وقوع زلزله در راه پله هستید به سمت بالا یا پایین نروید، بنشینید و سروگردن خود را با دست‌هایتان بپوشانید.

 اگر در حیاط مدرسه هستید از ساختمان، دیوار، سازه‌های بلند فولادی یا چوبی و از سبدهای بسکتبال دور شوید. به سرعت از خیابان و کوچه ها ی باریک خارج شوید.

اگر در فضای باز هستید تا زمانی‌ که لرزش‌ها متوقف شود همانجا بمانید. بیشتر مصدومیت‌های ناشی از زلزله بواسطه ریزش دیوارها، و شکستن و خرد شدن شیشه‌ و سقوط اجسام رخ می‌دهد. اگر در فروشگاه، سینما و یا اماکن پر ازدحام هستید به جای هجوم بردن به سمت درهای خروجی به محل های امن بروید و حالت های مناسب بدن (نشستن و گرفتن سر در میان دست ها) را اتخاذ کنید.

آنچه بعد از وقوع زلزله باید انجام دهیم

با آرامش و هماهنگ ساختمان را ترک کنید.

 شمارش کنید که چند نفر از اعضای خانواده، محیط کار، بیماران یا بیمارستان و … خارج شده‌اند.

داخل ساختمان‌های آسیب‌دیده غیرایمن نشوید.

به مجروحان رسیدگی کنید. سعی کنید که از خونریزی آنها پیشگیری کنید. از جابجایی بی دلیل آنها بپرهیزید. در مجروحان بیهوش توجه کنید که جابجایی ناحیه گردن، می‌تواند منجر به قطع نخاع بشود. البته شرح مراقبت‌های اولیه بعد از حادثه در این مختصر نمی‌گنجد.

هیچ منبع برقی را روشن نکنید.

  از اصول اخلاقی پیروی کنید و غریزی رفتار نکنید.

 اگر زیر آوار گرفتار شدید، امید را از دست ندهید. انگشتان دست و پا را تکان دهید تا جریان خون آنها برقرار شود. از حرکات غیرضروری پرهیز کنید. دهان و بینی خود را با لباس و پارچه بپوشانید. فریاد زدن بی‌دلیل می‌تواند منجر به تنفس حجم زیادی گرد و غبار شود. روی لوله‌های آب یا گاز ضربه بزنید و فقط در صورت ضرورت برای کمک فریاد بزنید.

از تلفن مگر در موارد اضطراری استفاده نکنید.

 برای کسب آخرین اطلاعات به تلویزیون یا رادیو گوش‌ دهید.

 اگر در مناطق ساحلی، زندگی می کنید از ساحل دور شوید. (خطر سونامی)

 اگر دارو، ‌گازوییل، سفیدکننده شیمیایی و یا مایعات قابل اشتعال روی زمین ریخته‌شده است آن‌ها را تمیزکنید.

اگر بوی گاز استشمام کردید، شیر اصلی گاز را ببندید و  فوراً محل را ترک کنید.

مجرای دودکش (هواکش) را از نظرآسیب‌دیدگی بازرسی کنید؛ صدمات و آسیب‌های کوچک  می‌تواند باعث بروز یک آتش‌سوزی  گردد.

 مراقب پس لرزه‌ها باشید؛ پس‌لرزه‌هایی که بعد از زلزله به وقوع می‌پیوندد اغلب به شدت زلزله اصلی نیست اما باز هم می‌تواند. مقاومت ساختمان‌‌ را کم کند.، بیشتر پس‌لرزه‌ها در اولین ساعات پس از وقوع زلزله اصلی رخ می‌دهند.

نهادینه کردن زلزله در ذهنیت جامعه و سازمان‌ها

حال باید پرسید چگونه می‌توان تهدید زلزله را در ذهنیت جامعه و سازمان‌ها به امری جدی و مهم تبدیل کرد. مسلماً یکی از سیاست‌ها این است که زلزله و فجایع آن، عالمانه، منظم، مستمر و حساب شده در نظام آموزشی و نظام رسانه‌ای گنجانده شود. حساسیت نسبت به زلزله درست چیزی شبیه به حساسیت به محیط زیست، عدالت اجتماعی، تبعیض‌های قومی، دینی، زبانی و اجتماعی است. بنابراین، برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها و همچنین رسانه‌ها برای تبدیل تهدید زلزله به امر حساس اجتماعی، باید بتوانند در تمام روزها و زمان‌هایی که در اختیار دارند مردم و سازمان‌ها را نسبت به زلزله‌ای که در پیش است حساس کنند.

باید تلاش کرد تا ساختار احساسات جامعه، این واقعیت را در خود بگنجاند که ایران سرزمینی زلزله‌خیز است و مردم باید در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود، تهدید زلزله را جدی بگیرند و در تمام برنامه‌های فردی و اجتماعی، زلزله و مواجهه با آن را پیش بینی کنند. از جمله راهبردها برای حساس‌سازی فرهنگی و اجتماعی نسبت به زلزله، شکل‌دادن نوعی حافظه فرهنگی و جمعی درباره زلزله است؛ یعنی اتخاذ نوعی سیاست حافظه. منظور از سیاست حافظه این است که نشانه‌ها و رمزگان مربوط به زلزله تنها به ذهن‌های فردی افراد واگذار نشود و این انتظار را نداشته باشیم که مردم در زندگی روزمره خود منظم و مستمر به زلزله بیندیشند، بلکه باید تلاش کنند تهدید زلزله به صورت نوعی نمایش جمعی در حوزه‌های مختلف زندگی ارائه شود و مردم به شیوه‌های مختلف زلزله و پیامدها، راهکارها و تهدید های آن را مشاهده کنند.

 باید نشانه‌ها و نمادهای مادی و رؤیت‌پذیر زلزله را در شهرها، محیط‌های کار و همچنین در هنرها، ادبیات و فناوری‌هایِ بازنماییِ جمعی قرارداد. تجربه کشورهایی که در مواجهه با زلزله موفق بوده‌اند، نشان می‌دهد این کشورها، به طور مشخص ژاپن، ایالات متحده آمریکا، چین و هندوستان در دهه‌های گذشته، علاوه بر اتخاذ سیاست فناوری، سیاست علمی و سیاست مدیریت شهری حساس به زلزله، نوعی سیاست حافظه را نیز دنبال کرده‌اند. امروزه در کشورهای زلزله‌خیز جهان اَشکال گوناگونی از موزه‌ها، گالری‌ها، نمایشگاه‌های دائمی و بازنمایی‌ در قالب فیلم، داستان و حتی در قالب خلق نمادها و اِلِمان‌های شهری شکل گرفته است. اگر، از این دیدگاه به سیاست حافظه توجه و عمل شود، به تدریج مردم دیگر تهدید زلزله را فراموش نخواهند کرد. قربانیان زلزله‌ها، بناهای ویران شده، آثار و میراث فرهنگی و هنری و تاریخی از بین رفته در زلزله‌ها، همچنین پیامدهای اجتماعی و فرهنگی مخرب زلزله‌ها، نظیر انحلال یا عقب‌ماندگی اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی شهرها و روستاها، همگی می‌توانند به صورت اِلِمان‌ها، نمادها و نشانه‌هایی در فضاهای عمومی و شهری به نمایش گذاشته شوند تا شهروندان و مردم در زندگی روزمره خود با دیدن این علامت‌ها و نشانه‌ها، تهدید زلزله را تداعی کنند و دائم بیندیشند که زلزله واقعیت جامعه ماست. بنابراین، باید نوعی شیوه زندگی متناسب با خطرات زلزله را بیاموزیم و آن را گسترش دهیم.

در پایان آرزوی من این است که بتوانیم در آینده نزدیک به کمک سیاست حافظه، حافظه فرهنگی و حافظه رسانه‌ای‌، حافظه شهری و اجتماعی را نسبت به زلزله حساس‌تر سازیم تا از این طریق بتوانیم مشارکت مسئولانه و فعالانه مردم را در مواجهه با تهدیدهای زلزله ایجاد کنیم.